Inleiding

Miloš Gavrović werd in 1896 geboren in Miločaj, een dorp in de buurt van Kraljevo in Centraal-Servië, als zoon van Leka Gavrović. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak was hij net 18. Hij verliet zijn dorp, we weten niet exact wanneer, om zijn land te dienen.

Hij kwam nooit meer terug, omdat hij op 23 jarige leeftijd op 23 Januari 1919 in Usselo, een dorp bij Enschede, overleed. Tot december 2012 wisten zijn familieleden niet dat hij in Nederland was overleden, zij dachten dat hij in krijgsgevangenschap in Duitsland was overleden, totdat we het verhaal erachter ontdekten welke je hier kan lezen. 

Onder: de locatie van Miločaj en Usselo (van Google Earth, klik om te vergroten).

Alle lokaties zijn te vinden op  Google Maps (link) welke speciaal is gemaakt.

Aankomst in Nederland

We denken dat Miloš in Nederland arriveerde na het einde van de Eerste Wereldoorlog (WOI), met vele van zijn kameraden vanuit een krijgsgevangenen kamp in Duitsland. Uiteindelijk belandde hij in het kleine dorpje Usselo, bij Enschede in Nederland.

Enschede was het toneel van massale aankomsten van krijgsgevangen uit verschillende landen. Vanaf November 1918 tot Februari 1919 passeerde ongeveer 80.000 krijgsgevangen Enschede. Er staat nog steeds een monument in Enschede ter herinnering daaraan, het staat nu op de “Cort van der Lindenlaan (Cort van der Linden was de premier gedurende WOI). In het Nederlands, Engels, Frans en Italiaans staat nu geschreven dat; 32.690 Franse, 26.960 Engelse, 6930 Belgische, 6650 Italiaanse, 1160 Servische, 50 Russische en 18 Japanse krijgsgevangenen Enschede passeerde in deze periode.

Onder: ansichtkaart van het monument op de originele locatie op het Hoedemakersplein in Enschede. Met vriendelijke dank aan “Enschede in ansichten”.

Usselo

We weten nog steeds niet waarom Miloš in Usselo terecht kwam, want de meeste krijgsgevangenen werden in de leegstaande textiel fabrieken van Enschede opgevangen, nadat ze het quarantaine kamp hadden gepasseerd. We kunnen niet bevestigen of Miloš daar ook is geweest.

Onder: Quarantaine kamp in Enschede met dank aan “Enschede in ansichten”.

We weten dat Miloš op 23 januari 1919 rond 15h00 overleed, volgens zijn overlijdensakte. Zijn overlijden werd geregistreerd door Johannes Bernardus Konings, ambtenaar van de gemeente Lonneker (Usselo was onderdeel van deze gemeente) en aangegeven door Jan Dirk ten Beek (36 jaar oud en begrafenisondernemer) en Dionysfus Niesfen (29 jaar en Adjunct-commies ter Secretarie), beide uit Enschede.

Waarschijnlijk is Miloš overleden aan de Spaanse Griep. Gedurende die periode was er namelijk een grote uitbraak van Spaanse Griep en heel veel mensen overleden aan de gevolgen daarvan. Miloš was niet de enige Servische WOI soldaat die in Enschede overleed: in totaal zijn er 10 Servische WOI soldaten in Usselo overleden tussen 17 en 24 Januari 1919. Op 23 januari 3 Servische soldaten overleden in Usselo. In Enschede 6 Servische soldaten overleden gedurende dezelfde periode en een soldaat overleed al eerder, op 11 augustus 1918, hij was waarschijnlijk gevlucht vanuit Duitsland.

Onder: ansichtkaart met een blik op Enschede en omgeving in deze periode met dank aan “Enschede in ansichten”.


Begrafenis / Opgraving

Miloš was begraven in Lonneker (Oosterbegraafplaats in Enschede), aldus het Servische opgravingsrapport. Zijn graf is daar opgegraven op 14-05-1938 en daarna naar Nijmegen is getransporteerd, samen met de andere Servische graven.

Ondanks dat de krantenartikelen in 1938 het hebben over 89 Servische soldaten die gerepatrieerd worden naar “Joegoslavië”, de officiële documenten van die tijd hebben het over Tsjechoslowakije als bestemming. Via de Nederlands/Duitse grens bij Wyler/Kranenburg zijn op 18 Mei 1938 de resten van Miloš overgebracht naar Jindřichovice in Tsjechoslovakije (nu Tsjechië).

1939: Monument in Miločaj

Zoals we al bij de inleiding schreven, wisten de familieleden van Miloš niet waar hij is overleden, of dat hij überhaupt was overleden: ze wisten alleen dat hij nooit meer thuis is gekomen. In 1939 besloot de broer van Miloš, Milovan Gavrović, een monument voor hem te maken om hem te eren. Dit monument staat nog steeds op de begraafplaats in Miločaj.

Zijn naam staat ook op de herinneringsplaquette in Miločaj met alle namen van de soldaten die in WOI en WOII zijn overleden.

Foto onder:herinneringsplaquette in Miločaj, 10.12.2012, bij Aleksandar Raković.

Ontdekking

In December 2012 was Tanja Raković, samen met Fabian Vendrig en John Stienen, de officiële Nederlandse overlijdensakten van alle Servische WOI soldaten die in Nederland overleden aan het vertalen en toen ontdekte ze “Milosch Gavrowits” uit “Milotschaila (Oprotsatsinski)”.

Tanja komt uit Miločaj en ze herkende haar dorp hierin. Er was snel contact gemaakt met Miodrag Gavrović een neef van Miloš Gavrović en zoon van Miodrag Gavrović, die het monument maakte voor Miloš.

Op 3 januari 2013 bezochten Fabian en Tanja het monument in Miločaj en hadden ook een ontmoeting met Miodrag die erg verbaasd was over het nieuws wat hij een halve maand eerder ontving over zijn oom Miloš Gavrović. Miloš werd van “een onbekende Servische WOI krijgsgevangene die in Nederland overleed” een man met een gezicht, een man met een (familie) historie.

Foto onder: Bloemen worden gelegd bij het monument van Miloš, 03.01.2013, foto van Andrija Raković.

Conclusie

We hebben Miloš Gavrović van zijn officiële Nederlandse overlijdensakte van de gemeente Lonneker weten te traceren tot aan zijn familie in Miločaj en hier hadden we geluk. De naam van Miloš staat ook op het monument in Garderen op de Veluwe.

In mei 2013 ontdekten we, door documenten uit het Joegoslavisch archief te Belgrado, dat de overblijfselen van Miloš naar Jindřichovice in Tsjechoslovakije (nu de Tsjechische republiek) waren getransporteerd.

Toen we het monument in Servië bezochten zijn we geïnterviewd door een journalist van Politika, één van de grootste Servische kranten (vergelijkbaar met NRC of Volskrant in Nederland), het artikel staat hier op onze site in het Engels vertaald. Later stonden de resultaten van ons onderzoek naar Miloš ook nog in een Nederlandse krant, namelijk het Reformatorisch Dagblad.

Nederland en Servië zijn Miloš Gavrović niet vergeten…

Geschreven door: Tanja Raković en Fabian Vendrig 22.02.2013.

Bronnen / Meer informatie

De volgende bronnen zijn gebruikt:

Archieven van de stad Enschede

Stichting Historische Sociëteit Enschede-Lonneker

Enschede in ansichten

Usselo.nl

Akte burgerlijke stand Gemeente Lonneker Januari 1919