Introductie

Milovan Milojević werd geboren in 1889 in Azanja, een dorp in het Podunavlje district op ongeveer 80 kilometer ten zuidoosten van Belgrado, de hoofdstad van het toenmalige Koninkrijk Servië. Hij was de zoon van Stepan (1851-1927) en Ikonija Milojević. Milovan had drie broers die Čedomir (1883-1927), Milan (1893-?) en Stevan (1893-1987) heetten. 

Milovan was getrouwd met Stanica en ze kregen twee kinderen: Svetomir (1909-stierf als een kind) en Dragoslav (1912-1996).Toen hij zijn land moest dienen, zat hij in de 4e compagnie, 1ste bataljon in de 8e regiment infanterie, zijn rang is tot nu toe onbekend gebleven.

Foto onder: Een foto van Milovan Milojević, begin 20ste eeuw (foto ontvangen van Žarko Talijan & Damir Živković).


Azanja

Het dorp waar Milovan werd geboren, Azanja, had 8803 inwoners in 1910 (het Koninkrijk van Servië had toen 2.922.058 inwoners). In 1921 was de bevolking van Azanja gedaald tot 8052 inwoners.

Het dorp Azanja betaalde een enorme prijs tijdens de Balkanoorlogen en de Eerste Wereldoorlog: tijdens deze oorlogen verloor het dorp bijna 800 soldaten, waarvan er tot nu toe slechts ongeveer 400 terug zijn getraceerd. Azanja was toen, en dit is het nog steeds, een landelijk dorp, zodat het een enorme impact moet zijn geweest toen een dergelijk hoog aantal mensen stierven als gevolg van de oorlogen.

Milovan was een van hen, maar ook Djuro Stojadinovic die een dag eerder in Nieuw-Milligen overleed. Helaas hebben we nog geen aanknopingspunt kunnen vinden in Azanja over hem.

Foto hieronder: de school van Azanja, begin 20ste eeuw (Foto van Damir Živković).


Van Servië tot aan de aankomst in Nederland

Volgens de website “Krijsgevangenen van de Eerste Wereldoorlog” van het Internationale Rode Kruis (link) weten we dat Milovan gevangen werd genomen op 14/11/1915 in Kruševac (Centraal-Servië).

Op 18/12/1915 werd hij gerapporteerd in het krijsgevangenenkamp te Braunau (in Bohomië, tegenwoordig de Tsjechische Republiek, maar toen odnerdeel van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk). De lijst was opgesteld op 21/01/1916, zie hieronder het detail van zijn kaart. Jindřichovice en Braunau werden in het begin gebruikt als doorgangskampen voor de Serviërs die verder Duitsland in werden gestuurd daarna.

We weten van eerdere ontdekkingen dat ze (Miloš Jeremić  en Đorđe Vukosavljević) tijd doorbrachten in de kampen te Soltau en Emden (in de provincie Hannover of in het Duits het  ‘Kriegsgefangenenlager des X. Armeekorps in Hannover’). Andere soldaten die in Nederland terecht kwamen werden krijgsgevangen gehouden in de kampen van het VII Korps te Münster.

We weten niet precies wanneer Milovan in Nederland arriveerde, maar op een gegeven moment is hij naar het krijgsgevangenenkamp in Nieuw-Milligen (tussen Garderen en Apeldoorn) getransporteerd. Ook Franse soldaten waren daar aan het wachten op transport naar hun thuisland, evenals de Servische soldaten. We weten ook niet wanneer en van waar uit hij werd getransporteerd, maar hoogstwaarschijnlijk is dat vanuit Enschede geweest. Volgens de familie die we spraken overleed Milovan in de trein, maar dit kunnen we niet bevestigen.

Onder: de gedetailleerde kaart van de website “Krijgsgevangenen uit de Eerste Wereldoorlog” van het Internationale Rode Kruis.Begrafenis en opgraving

Milovan stierf op 21 januari 1919 in Nieuw-Milligen (een dorp dat deel uitmaakt van de gemeente Apeldoorn) aan de gevolgen van de Spaanse griep. Een dag later (op 22 januari 1919) werd er autopsie gedaan door een arts die concludeerde dat Milovan gestorven was aan de Spaanse griep.

Zijn dood werd geregistreerd door de gemeente Apeldoorn (overlijdensakte nummer 71, 23 januari 1919). Zijn dood werd gemeld door Jan David Matthias Schlaepfer, 49 jaar oud sergeant-majoor in het Nederlandse leger. Hendrik Muis, 45 jaar oud ambtenaar, was de tweede persoon die zijn dood registreerde.

Hieronder vindt u het autopsierapport van de arts die zijn dood op 21 januari 1919 bevestigde.

Milovan werd het 24 januari 1919 begraven samen met 11 van zijn kameraden in Garderen (gemeente Barneveld). Op de begraafplaats waar hij begraven werd in april 1919 een monument opgericht door de ambassade van het Koninkrijk der Serven, Kroaten en Slovenen in Den Haag.

De tekst was in het Frans en er stond geschreven “les soldats serbes décédés au camp de Millingen 1919” met 29 namen in Franse transcriptie  en op de achterkant in het Servisch en het Nederlands de tekst: “Умрли за Србију” / “Gestorven voor Serbie”, “Благодарна Отаџбина Србија” / “Het Dankbaar Serbische Vaderland”.

In mei 1938 werd hij opgegraven (samen met de andere Servische WWI graven) en getransporteerd naar Jindřichovice. Het opgravingsrapport ziet u hieronder. Hoewel de krantenartikelen in 1938 vermelden dat de overblijfselen van ’89 Servische soldaten werden gerepatrieerd naar ‘Joegoslavië’, staat er in de officiële documenten van die tijd “Tsjechoslowakije” als bestemming vermeld.

De overblijfselen van Milovan en 87 anderen werden overgebracht naar Jindřichovice in Tsjecho-Slowakije (tegenwoordig Tsjechië) via de Nederlands / Duitse grens bij Wyler-Beek. Het is niet bekend in welke loden kist zijn stoffelijke resten werden verzameld want op zijn Servische opgraving rapport (KBr nr. 84.024 / XII) werd het niet genoemd. Het moet een van de loden kisten zijn geweest met de nummers 45, 61-65 of 67-89, omdat voor de andere nummers dit wel werd vermeld. 

Milovan vond zijn laatste rustplaats in Jindřichovice tezamen met 7658 andere Servische soldaten en 189 Russische soldaten (zoals berekend op 1940). 

Foto hieronder: in het mausoleum in Jindřichovice (CZ), 28/06/2014 (foto Fabian Vendrig).


Ontdekking

Na contacten met medewerkers van de gemeente Smederevska Palanka (tegenwoordig maakt Azanja deel uit van deze gemeente) kregen we de contactgegevens van Žarko Talijan die we daarna contacteerde. Hij schreef een boek over Azanja en de slachtoffers van de Balkanoorlogen en de Eerste Wereldoorlog en wilde ons ontmoeten. Toen we op 19/03/2016 elkaar ontmoette in Azanja liet hij ons, samen met een familielid van Milovan, het monument van Milovan op het kerkhof van Azanja zien.

Foto hieronder: monument voor Milovan op het kerkhof van Azanja (Servië), 19/03/2016 (Foto Fabian Vendrig).

Dit was het eerste monument dat we tot nu toe hebben gezien in Servië waarop staat vermeld dat de betreffende soldat in Nederland is overleden. 

Op het monument staat geschreven: ‘Milovan sin Stepana Milojevića vojnik žive 30 g. umre 6-1.1919 g. u Milingenu u Holandiji. Spomen dižu ožalošćeni otac mati braća sin i supruga’.

Vertaling: Milovan, zoon van Stepan Milojević, soldaat, 30 jaar oude, stierf 6-1-1919 in Miligen in Nederland. Het monument werd opgericht door zijn rouwende vader, broers, zoon en vrouw.

Foto onder: detail van het monument voor Milovan in Azanja, 19/03/2016 (foto Fabian Vendrig).Conclusie
Met de hulp van de medewerkers van de gemeente Smederevska Palanka contacteerden we Žarko Talijan en samen met Damir Živković gaven zij ons de informatie die we zochten.

We hebben een familielid ontmoet en wij gaven hem kopieen van de officiële Nederlandse en Servische akten en foto’s van het monument in Garderen en het mausoleum in Jindřichovice. Zij weten nu tenminste dat Milovan niet vergeten is en dat zijn naam staat geschreven op het monument in Garderen en dat er daar ook een gedenkkruis voor hem staat op de begraafplaats en dat zijn stoffelijke resten zich in het mausoleum van in Jindřichovice bevinden.

We zijn erg dankbaar voor de foto van Milovan, want hij is nu niet alleen een naam meer, maar een persoon met een gezicht en een geschiedenis. Hij stierf in Nederland met zijn kameraden ver van zijn thuisland Servië, maar bijna 100 jaar later zijn beide landen hem en zijn kameraden niet vergeten.

Vecna mu slava! (= Eeuwige roem voor hem!)
Foto onder: Het gedenkkruis in Garderen (NL) met de naam Milovan Milojević’s, 22/05/2014 (Foto: Fabian Vendrig).

Bronnen / Speciale dank aan

De volgende bronnen werden gebruikt:

-Žarko Talijan, Miris Tamjana -Azanjci u ratovima od 1912 do 1918 godine, 2014.

-Damir Živković die hielp met het schrijven met het gedeelte over Azanja.

Nationaal Archief van Servië : Opgravingsrapport, no K. Br. 84024/XII

Gelders Archief : -Gemeentelijke basisadministratie van de Gemeente Apeldoorn Januari 1919 nummer 71.

-Habert, Henri, Binnen het prikkeldraad: naar verhalen van uitgeweken Serviërs (Entre les fils  barbelés: D’après les récits des évadés Serbes), Amsterdam, 1919. Meer informatie over de routes en de plaatsen vindt u op een speciale Google Maps die we hebben gemaakt: Link naar Google Maps (click)

-Internationale Rode Kruis “De krijsgevangenen van de Eerste Wereldoorlog historische archieven” website: 18,2,64./ZH96 PS255, link: http://grandeguerre.icrc.org/en/File/Details/4768524/12/2/

Speciale dank aan:

-Žarko Talijan

-Damir Živković (https://nastavnikdamir.wordpress.com)

-Bojan Stojadinović

Verhaal geschreven door:

Fabian Vendrig met hulp van Tanja Vendrig, John Stienen en Damir Živković.

Foto onder: de kerk van Azanja (Servie), 19/03/2016 (Foto: Fabian Vendrig)