Introductie

Radosav Jovičić werd geboren te Veliki Borak in 1888, een dorp 40 km ten zuiden van Belgrado in Servië. Zijn geboortedag is niet bekend. Hij was een zoon van Kostadin Jovičić die vier zonen had: Novica, Milan, Milić en Radosav.

In 1914 was Veliki Borak onderdeel van het militaire district “Donau”, Noord-Servië met Belgrado als districts hoofdstad. In de documenten die de onderzoekers hebben kon Radosav’s militaire onderdeel niet worden achterhaald, maar gezien het feit dat hij uit Veliki Borak kwam in combinatie met zijn leeftijd diende hij hoogstwaarschijnlijk in de Eerste Infanteriedivisie “Donau” welke onderdeel was van het Servische Tweede leger.

Toen het Oostenrijks-Hongaarse Rijk de oorlog verklaarde aan Servië op 28/07/1914 diende alle zonen van Kostadin hun land. Oostenrijk-Hongarije verwachtte een snelle overwinning, maar zij verloren echter al meteen de eerste slag: in Augustus 1914 vernederde het Servische leger het Oostenrijks-Hongaarse leger door de slag bij de berg Cer (in Servië) te winnen en het Oostenrijks-Hongaarse leger dus noodgedwongen moest terugtrekken. Op 2 december 1914 veroverde het Oostenrijks-Hongaarse leger uiteindelijk Belgrado, maar de overwinning was van korte duur: op 15 December heroverden de Serviërs hun hoofdstad terug op het Oostenrijk-Hongaarse leger.

De Serviers betaalde en hoge prijs en verloor 165,557 manschappen in 1914, of 3,5 procent van hun vooroorlogse bevolking. Van dit aantal werden 22,276 manschappen gedood, 96,122 gewond en  45,159 waren missend (James Lyon, pagina 235). Alleen Kostadin’s zonen Novica en Radosav overleefden het eerste jaar van de oorlog: Milan stierf tijdens de slag om de berg Cer in Augustus 1914. Milić stierf tijdens de slag bij Kolubara in December 1914, vlakbij Lazerevac (Serbia), nog geeneens echt ver van zijn huis.

In Oktober 1915 werd Servië wederom aangevallen door de Triple Alliantie met nu Bulgarij erbij. Servie wat te verzwakt was door de Balkanoorlogen en het eerste oorlogsjaar van WOI kon nu geen stand meer houden. De beloofde hulp van de bondgenoten van Servië (hoodzakelijk Rusland, Frankrijk, Engeland) kwam niet op tijd en het Servische leger moest zich terugtrekken over de Prokletije bergen via Montenegro/Albanië naar het Griekse eiland Corfu.

Foto onder: uitzicht vanuit Veliki Borak, 11/06/2017.Van Servië naar Nederland

Het is niet aannemelijk dat Radosav op Corfu terechtkwam, het is veel meer voor de hand liggend dat hij krijgsgevangen werd gemaakt bij een leger van de Triple Alliantie en naar een Oostenrijks-Hongaars krijgsgevangenenkamp werd getransporteerd en later naar een Duits kamp.

Het is niet bekend hoe en wanneer Radosav in Nederland arriveerde. Op de website “1914-1918 Krijgsgevangenen van WOI” van het Internationale Rode Kruis met daarin de archieven van de krijgsgevangenen kaarten werd Radosav niet gevonden. Er zijn ook geen andere documenten gevonden waar Radosav werd vermeld als krijgsgevangene in een bepaald krijgsgevangenenkamp.

We weten van eerdere ontdekkingen dat de meeste Servische krijgsgevangenen die in Nederland terecht kwamen tijd doorbrachten in de kampen in de provincie Hannover (of in het Duits het  ‘Kriegsgefangenenlager des X. Armeekorps in Hannover’). Ook werden krijgsgevangen gehouden in de kampen van het VII Korps te Münster. Voor dat ze in de Duitse kampen terecht kwamen waren de meeste al in de Oostenrijks-Hongaarse kampen geweest van Braunau im Böhme (nu Broumov) en Heinrichsgrün (nu Jindřichovice) welke tegenwoordig in de Tsjechische Republiek liggen.

Radosav’s aankomst & overlijden in Dordrecht

Het is niet bekend wanneer Radosav in Dordrecht arriveerde, maar hoogstwaarschijnlijk was hij 1 van de 66 zieke soldaten die vanuit Nijmegen naar Dordrecht werden vervoerd en die aankwamen op 15 Januari 1919. Zij werden behandeld in een noodhospitaal, welke op het terrein van de Kromhout school was opgebouwd.

Foto onder: de Spuihaven te Dordrecht, 1919. Bron: www.dordtsekaart.nl/geschiedenisuitgelicht.htmlVolgens zijn officiële Nederlandse overlijdensakte (Dordrecht 1919, no.72) stierf Radosav rond 5 uur in de ochtend op 26 Januari 1919. Hij werd 34 jaar oud.

Alle 15 Servische soldaten die in Dordrecht overleden werden in Dordrecht, met militaire eer, begraven op de algemene begraafplaats.

Jindřichovice, Tsjechische Republiek

Zijn graf werd opgegraven op 11 Mei 1938 en getransporteerd naar Nijmegen samen met de andere Servische WOI soldatengraven. Op zijn opgravingsrapport staat, naast zijn persoonlijke data, dat zijn overblijfselen in een zinken kist met nummer 57 zijn geplaatst en dat hij in het mausoleum in Jindřichovice (Tsjechoslowakije) bijgezet is. Het transport verliep vanuit Nijmegen via de Nederlandse / Duitse grens bij Wyler/Kranenburg. 

Radosav vond zijn laatste rustplaats in Jindřichovice tezamen met 7658 andere Servische soldaten en 189 Russische soldaten (zoals berekend op 1940).

Onder: 28/06/2014: het mausoleum in Jindřichovice (Tsjechoslowakije), waar Radosav zijn laatste rustplaats vond.Ontdekking

Als onderzoekers heb je soms geluk nodig om dat vinden wat je zoekt en om in contact te komen met de juiste mensen. Dit geluk hadden we met de beheerder van de website www.velikiborak.com, Saša Stojićević, die ons in contact bracht met the lokale historicus & voormalige leraar binnen een paar minuten. Dezelfde middag waren we in Veliki Borak om de nazaten te ontmoeten van Radosav.

Eerst bezochten we de kerk in Leskovac, een dorp ten zuiden van Veliki Borak, ongeveer 45 kilometer ten zuiden van Belgrado. In de kerk bevindt zich een herdenkingsplaquette met de namen uit de conflicten van de periode 1912-1919 (Eerste & Tweede Balkanoorlog en de Eerste Wereldoorlog) uit de dorpen Arnajevo,Veliki Borak en Šiljakovca.

Foto onder: de herdenkingsplaquette in de kerk van Leskovac (Kolubari) met de namen van Radosav en zijn broers Milan & Milić.De familie van Radosav vertelde ons dat hij samen met zijn vrouw Roksa twee zoons had: Ivan en Milutin. Ivan kreeg een zoon Milorad die op zijn beurt weer een zoon kreeg Prvoslav. Prvoslav kreeg twee kinderen: Dejan and Ivica . En Dejan kreeg weer twee kinderen, namelijk Iva and Djorde. Toen we Prvoslav en Dejan’s familie bezochten vertelde ze ons dat ze wisten dat hij in Nederland was overleden, maar ze hadden geen verdere details.

Op de begraafplaats is er een monument opgericht voor Radosav met de volgende tekst: “Di monument is opgericht voor Radosav Jovičić die dertig jaar leefde. Overleed in Nederland in 1918. Monument is opgericht door zijn zonen Ivan & Milutin en zijn kleinkinderen Miodrag & Milorad en zijn vrouw Roksa, V.Borak” (vertaald vanuit het Servisch).

Foto onder, 11/06/2017: Het monument voor Radosavop de begraafplaats te Veliki Borak in het midden. Links een monument voor zijn zoon Ivan en rechts voro zijn vrouw Roksa.

De familie Jovičić uit Veliki Borak weet nu eindelijk meer over het lot van van hun betovergrootvader en oudvader die in Nederland overleed.Als onderzoekers zijn wij hen dankbaar voor de hulp en de gastvrijheid die wij van hen ontvingen in Veliki Borak.We hebben één familie meer weten terug te traceren en we hebben de monumenten gezien (in de kerk en de begraafplaats) die voor hem zijn opgericht. Radosov is niet langer een van de miljoenen die stierven tijdens WOI, maar hij is nu een persoon met een familie en nabestaanden die hem niet zijn vergeten. Večna mu slava! (Eeuwige roem aan hem!)
Foto onder: detail van het monument met de tekst voor Radosav.


Speciale dank aan / Bronnen

Speciale dank aan:

-De familie Jovičić uit Veliki Borak (Servië) en een speciale dank aan “Uča” Jovičić.
-Saša Stojićević webmaster van de site Veliki Borak: http://velikiborak.com/.
-Arjan Kapteijn.

De volgende bronnen werden gebruikt: 

Nationaal Archief van Servië: Opgravingsrapport, no K. Br. 84024/XII
-Akte burgerlijke stand Gemeente Dordrecht January 1919 No 72.
-Habert, Henri, Binnen het prikkeldraad: naar verhalen van uitgeweken Serviërs (Entre les fils  barbelés: D’après les récits des évadés Serbes), Amsterdam, 1919. Meer informatie over de route’s en de plaatsen vindt u op onze special Google Maps die we hebben gemaakt: Link naar Google Maps (klik).
-Serbia and the Balkan Front, 1914; James Lyon, ISBN 978-1-4725-8004-7
-De Servische krijgsgevangenen in Dordrecht. De Dordrechtsche Courant. 15 Januari 1919, p.6.
-Laatste Berichten. Nieuwe Rotterdamsche Courant. 24 Januari 1919, p. 2

Verhaal geschreven door: 

Fabian Vendrig met hulp van Tanja Vendrig &John Stienen.

Foto verantwoording:

Indien niet anders gemeld dan zijn de foto’s van Fabian Vendrig.

Foto onder: de kerk te Leskovac (Kolubari), Servie, 04/03/2017.